Ekonomi Servisi Müdürü Erhan Arslan
Japonya’nın temel gıdası olan pirinçte yaşanan kıtlık, küresel ticaret arenasında yeni bir gerilime yol açtı. ABD Başkanı Donald Trump, Japonya’yı Amerikan pirincini satın almaya istekli olmamakla suçladı. Bu durum, sadece iki ülke arasındaki ticaret mücadelesini değil, aynı zamanda uluslararası ticaret hukukunun temel prensiplerini de test eden kritik bir gelişme olarak karşımıza çıkıyor.
Japonya’nın Tarım Politikası ve Koruma Stratejisi
Japonya, kendi üreticilerini ve tarımsal potansiyelini koruma noktasında çok net bir çizgi izliyor. Ülke, temel pirinç türünde yıllık 100 bin metrik tonla sınırlı gümrüksüz ithalat kotası belirlerken, bu miktarın üzerindeki ithalat için kilogram başına 341 yen (yaklaşık 2,37 dolar) vergi uyguluyor. Bu uygulama, Japonya’nın yıllık yaklaşık 7 milyon tonluk pirinç tüketiminin yalnızca çok küçük bir kısmını serbest ticaret kapsamında tutuyor. Kalan büyük kısmı ise yüksek tarifelerle korunuyor.
Bu politika, yerli üreticiyi korumanın yanı sıra, Japon halkının gıda güvenliğini ve milli tarım potansiyelini de garanti altına alma amacını taşıyor. Gıda ve tarımda dışa bağımlılığın ulusal güvenlik açısından risk oluşturduğu görüşü, Japonya’nın uyguladığı sert korumacı önlemleri meşrulaştırıyor.
ABD’nin Talepleri ve DTÖ Çerçevesindeki Tartışma
ABD, özellikle Donald Trump döneminde “Amerikan ürünleri her yerde satılmalı” anlayışıyla, Japonya’nın yüksek tarifelerini eleştiriyor. Trump yönetimi, Japonya’da yaşanan pirinç üretim kıtlığı nedeniyle fiyatların yükselmesini de kullanarak, ton başına 2,370 dolara yaklaşan yüksek gümrük tarifesinin düşürülmesini talep ediyor.
Bu taleplerin arka planında, DTÖ’nün (Dünya Ticaret Örgütü) serbest ticaret kuralları ve adil rekabet ilkeleri bulunuyor. DTÖ çerçevesinde, üye ülkelerin tarifeleri keyfi, aşırı ve ayrımcı biçimde uygulaması yasaklanıyor. ABD, Japonya’nın uyguladığı tarifelerin bu sınırları aştığını ve Amerikan pirincine haksız engel koyduğunu iddia edebilir.
Ancak Japonya’nın, tarım sektörünü koruma hakkı, uluslararası ticaret hukukunda da tanınan istisnalardan biri. DTÖ’nün Tarım Anlaşması, üye ülkelere belirli miktarda tarımsal koruma uygulama hakkı tanıyor. Ayrıca GATT’ın “Milli Güvenlik” ve “Halk Sağlığı” maddeleri, gıda güvenliğinin ulusal güvenlik kapsamında değerlendirilmesine izin veriyor. Bu bağlamda Japonya, tarifelerini kendi iç dinamiklerine ve milli çıkarlarına dayanarak savunabilir.
Uluslararası Ticaret Hukukunda Koruma Tedbirleri
Korumacı Tedbirler:
DTÖ ve GATT, ülkelerin ani ithalat artışlarına karşı “geçici koruma tedbirleri” almasına imkân verir. Eğer yerli üretici aşırı ithalat nedeniyle zarar görüyorsa, belirli süreyle yüksek tarifeler veya kotalar uygulanabilir. Japonya’nın yıllardır uyguladığı yüksek tarifeler, bu korumacı tedbirlerin kalıcı ve planlı bir parçası olarak görülüyor.
Ticaret Anlaşmazlıklarının Çözümü:
ABD ve Japonya arasında yaşanan bu tür ticari gerilimlerde, DTÖ bünyesindeki Ticaret Anlaşmazlıkları Çözüm Mekanizması (DSB) devreye girebilir. Taraflar, bu mekanizmayla karşılıklı şikayetlerini iletebilir, arabuluculuk ve tavsiye süreçlerine girebilir. Ancak, bu süreçler genellikle uzun ve karmaşıktır, ülke politikalarındaki değişimlere bağlı olarak sonuçlar zaman alabilir.
Çifte Standart ve Politik Baskılar:
ABD’nin Japonya’ya yönelik baskısı, zaman zaman “ticaret savaşları” olarak nitelendirilen geniş kapsamlı ticari gerilimlerin bir parçası. Tarım ürünlerindeki bu tür tarifeler, yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda siyasi anlamlar da taşır. Uluslararası ticaret hukuku, ticari engelleri düzenler ancak siyasi amaçlı ticari baskıların önüne geçmekte bazen yetersiz kalabilir.
Japonya İç Piyasası ve Fiyatlar
Haziran sonu itibariyle Japonya’da 5 kg’lık pirinç torbası yaklaşık 4 bin Yen (27,5 dolar) civarında satışa sunuldu. Bu da kilogram başına yaklaşık 5,5 dolar gibi yüksek bir fiyat anlamına geliyor. Bu durum, hem tüketiciler için yüksek maliyet hem de üreticiler için potansiyel pazar sıkıntısı yaratıyor.
Eğer tarifeler düşürülürse, Japon halkı daha uygun fiyatlarla pirinç tüketebilecek; ancak yerli üretim ciddi zarar görecek ve ülke, stratejik önemdeki temel besin maddesinde dışa bağımlı hale gelebilecektir. Bu durum, uzun vadede gıda güvenliği ve ulusal egemenlik açısından ciddi riskler barındırmaktadır.
Sonuç ve Değerlendirme
Japonya ile ABD arasında pirinçte yaşanan ticaret gerilimi, sadece iki ülke arasındaki ekonomik çıkar çatışması değildir; aynı zamanda uluslararası ticaret hukukunun karmaşık ve hassas dengelerinin de bir sınavıdır.
Japonya’nın yerli üreticisini koruma çabası, ulusal güvenlik ve gıda egemenliği açısından haklı bir gerekçeye dayanmaktadır. Öte yandan, ABD’nin serbest ticaret ve ihracatçı çıkarlarını koruma talepleri de uluslararası ticaret düzeninin temel ilkelerindendir.
Bu çatışmada çözüm, tarafların hukuki zeminde diyalog ve uzlaşı yollarını aramasıyla mümkün olabilir. Dünya Ticaret Örgütü’nün etkin ve tarafsız arabuluculuğu, ticari çatışmaların şiddetlenmeden çözülmesinde anahtar rol oynayacaktır. Aynı zamanda, ülkelerin gıda güvenliği politikalarını ticaret politikalarıyla uyumlu hale getirebilmesi, gelecekte benzer sorunların önüne geçebilir.
