1. Kira Artışlarının Ekonomik Temelleri
Türkiye’de son yıllarda özellikle döviz kuru dalgalanmaları nedeniyle kira bedelleri ciddi oranda yükseldi. Birçok iş yeri kira sözleşmesi dolar veya euro bazında yapıldığı için, TL’nin değer kaybetmesi kira yükünü katladı. Bu durum, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ) için yönetilmesi zor bir maliyet kalemi haline geldi.
Ayrıca, piyasa talebindeki artış ve mülk sahiplerinin spekülatif yaklaşımları kira fiyatlarının fahiş seviyelere çıkmasına neden oldu. Esnaf bu artışı çoğunlukla müşteriye yansıtmakta zorlanırken, kâr marjları eridi.
2. Düziçi Tekstil Örneği ve Bölgesel Etkiler
Düziçi Tekstil Yönetim Kurulu Başkanı Deniz Dilber’in verdiği bilgiler, durumun bölgesel ekonomik etkisini gözler önüne seriyor. Yaklaşık 150 kişiye istihdam sağlayan bu işletme, kira ve diğer giderlerdeki artışlarla mücadele ediyor. İşte detayları:
• Kira Artışları: Dövizle yapılan kira sözleşmeleri nedeniyle, kira bedelleri yıl içinde %100’ün üzerinde artış gösterdi.
• Elektrik ve Enerji Maliyetleri: Türkiye genelinde elektrik fiyatlarındaki artış, üretim maliyetlerini ciddi şekilde yükseltti. Bu durum, özellikle enerji yoğun sektörlerde rekabet gücünü azalttı.
• SGK ve Vergi Yükleri: Çalışan sayısı kadar SGK primleri artarken, vergi oranlarının yüksekliği nakit akışını zorlaştırdı.
• İstihdamın Tehlikeye Girmesi: Artan giderler karşısında, işletmeler personel çıkarmak zorunda kalıyor; bu da bölgedeki işsizliği artırıyor.
3. Toplumsal ve Sosyal Yansımalar
• İşsizlik ve Göç: İşletmelerin kapanması veya küçülmesiyle birlikte işsizlik artıyor. Bu da genç nüfusun büyük şehirlere veya yurt dışına göç etmesine neden oluyor.
• Ailelerin Geçim Sıkıntısı: Esnaf ve çalışanlarının ekonomik gelirlerinde düşüş yaşanması, ailelerin temel ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanmasına yol açıyor.
• Sosyal Huzur ve Güvenlik: Ekonomik krizler, toplumda huzursuzluk, suç oranlarında artış ve sosyal gerilim risklerini tetikliyor.
4. Mevcut Yasal ve Politik Çerçeve
• Kira Sözleşmelerinde Döviz Kuru Riskinin Paylaşımı: Mevcut mevzuatta döviz bazlı kira sözleşmelerine dair sınırlamalar yetersiz. Bu durum, kiracıyı tek taraflı dezavantajlı konuma düşürüyor.
• Kira Artışlarında Limit: Yıllık kira artış oranlarına yönelik yasal sınırlar olsa da, bunlar çoğunlukla piyasa koşulları tarafından aşılabiliyor.
• Esnaf Destek Programları: Devletin bazı kredi ve hibe destekleri bulunmakla birlikte, bunların kapsamı ve erişilebilirliği çoğu işletme için yetersiz kalıyor.
5. Çözüm ve Politikalar
• Kira Artışlarında Yasal Düzenleme: Kira artışlarının enflasyon veya belirli makul oranların üzerine çıkmaması için yasal düzenlemeler yapılmalı.
• Döviz Bazlı Sözleşmelerin Sınırlandırılması: Kira sözleşmelerinin Türk Lirası üzerinden yapılması teşvik edilmeli veya zorunlu hale getirilmeli.
• Enerji ve Vergi Yüklerinin Azaltılması: Özellikle KOBİ’lere yönelik enerji desteği sağlanmalı, vergi ve SGK primlerinde indirim veya ertelemeler uygulanmalı.
• Finansal Destek ve Kredi İmkanları: Faizsiz veya düşük faizli kredi paketleriyle işletmeler desteklenmeli.
• Mülk Sahipleri ile İşbirliği Mekanizmaları: Arabuluculuk ve kira uyuşmazlıklarının hızlı çözümü için mekanizmalar kurulmalı.
• Yerel Yönetimlerin Rolü: Belediyeler, kira artışlarını sınırlamak ve esnafı desteklemek için yerel politikalar geliştirebilir.
6. Uzun Vadeli Perspektif
• Ekonomik İstikrar: Döviz kuru dalgalanmalarının azaltılması ve ekonomik istikrar sağlanması, kira artışlarının önüne geçmede kritik.
• KOBİ’lerin Güçlendirilmesi: Eğitim, teknoloji desteği ve finansal desteklerle KOBİ’lerin rekabet gücü artırılmalı.
• Sosyal Politikalar: İşsizliği önlemek ve sosyal dengeyi sağlamak için aktif işgücü politikaları geliştirilmelidir.
Sonuç olarak, iş yeri kiralarındaki fahiş artışlar ve genel maliyet yükü, esnafın ve küçük işletmelerin varlığını tehdit eden büyük bir kriz haline gelmiştir. Hem bölgesel hem de ülke ekonomisi için büyük önem taşıyan bu kesimin desteklenmesi, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirlik açısından öncelikli bir gerekliliktir.
