GHA | Güncel Haber Ajansı
Dünya tarihine damga vurmuş liderlerden biri olan Afşarlar İmparatorluğu’nun kurucusu Nadir Şah, yalnızca kazandığı savaşlarla değil, bıraktığı kültürel ve ekonomik mirasla da hâlâ konuşuluyor. 18. yüzyılda İran ve Azerbaycan coğrafyasında yükselen bu Türk hükümdar, Hindistan seferiyle sadece bir ülkeyi değil, dünya tarihinin en kıymetli hazinelerini de beraberinde getirmişti.
1739: Delhi Seferi ve Ganimetlerin Efsanesi
Nadir Şah, 1736’da tahta geçtikten sonra kısa sürede siyasi birliğini sağlayan, ardından Osmanlılar ve Hotaklar’la mücadele eden güçlü bir askeri dehaydı. 1739’da Hindistan’a düzenlediği seferde Delhi’yi fetheden Nadir Şah, Babür İmparatorluğu’nu ağır bir yenilgiye uğrattı. Bu sefer sonucu ele geçirilen ganimetler, tarihin en büyük savaş ganimeti olarak kabul edilir.
Tarihi kaynaklara göre ganimetleri taşımak için:
• 700 fil,
• 4.000 deve,
• 12.000 at kullanılmıştı.
Bu ganimetlerin içerisinde sadece altın ve gümüş değil, dünyanın en değerli üç elması da bulunuyordu. Bugün bu elmaslar farklı ülkelerde sergilenmekte ve tarihî mirasın hâlâ tartışmalı simgeleri arasında yer almaktadır.
KUH-I-NUR – “Işık Dağı”
En meşhur elmaslardan biri olan Kuh-i-Nur (Farsça’da Işık Dağı), Delhi’den alınarak Nadir Şah’a hediye edildi. Değeri paha biçilemeyen bu elmas, zamanla İngilizlerin eline geçti. Hindistan’ın İngiltere tarafından sömürgeleştirilmesiyle birlikte Kraliçe Victoria’nın tacına yerleştirildi. Şu anda Londra’daki Kraliyet Mücevherleri Koleksiyonu’nda, İngiliz monarşisinin bir sembolü olarak sergilenmektedir.
Bugün Kuh-i-Nur’un iadesi için Hindistan’dan sık sık çağrılar yapılsa da İngiltere, elmasın “meşru şekilde alındığını” savunmaktadır. Bu durum, post-kolonyal tartışmaların sembollerinden biri haline gelmiştir.
GÖY BRİLYANT – MOSKOVA’DAKİ MAVİ IŞIK
Nadir Şah’a sunulan ikinci büyük elmas, zamanla Göy Brilyant (Mavi Elmas) olarak adlandırıldı. Bazı kaynaklarda “Hindu-Nur” ismiyle de geçmektedir. Şu anda Moskova’daki Rusya Elmas Fonu’nda muhafaza edilen bu elmas, Rus kraliyet mücevherleriyle birlikte sergilenmektedir.
Elmasın Ruslara ne zaman geçtiği tartışmalı olmakla birlikte, 18. yüzyıl sonrası İran-Rus ilişkilerindeki diplomatik hediyeler yoluyla Moskova’ya götürüldüğü tahmin edilmektedir.
DƏRYA-Yİ NUR – NUR DENİZİ
Üçüncü büyük elmas ise Dərya-i Nur (Nur Denizi) adını taşıyor. Günümüzde Tahran’daki İran Milli Mücevherler Müzesi’nde korunan bu dev elmas, İran hanedanının sembolü olarak kabul edilmektedir. Safevilerden Qacarlar’a kadar birçok hükümdarın kullanmış olduğu bu taş, İran halkı için ulusal gurur kaynağıdır.
TARİHÇİLER NE DİYOR?
Nadir Şah, tarihçiler tarafından sıkça Büyük İskender, Cengiz Han ve Emir Timur ile karşılaştırılmaktadır. Sadece savaşçı kimliğiyle değil, devlet kurucu vizyonu, mali düzenlemeleri ve halkına kazandırdığı zenginliklerle de öne çıkmaktadır. Onun için “Asya’nın Son Büyük Fatihi” unvanı kullanılmaktadır.
BİR MİLLETİN HATIRASI: BÖLÜNEN AZERBAYCAN
Bugün Nadir Şah’ın doğup büyüdüğü coğrafya, İran ile Azerbaycan arasında bölünmüş durumda. Azerbaycan halkı için Nadir Şah hem milli kahraman hem de tarihî özlemin simgesi haline gelmiştir. Azerbaycanlı şair Cabir Novruz’un dizeleri bu parçalanmışlığı şu sözlerle dile getirir:
“Parçalayıp böldüler büyük Azerbaycan’ı,
Bize miras bıraktılar küçük Azerbaycan’ı.”
TÜRKİYE’DEN BAKINCA
Osmanlı arşivlerinde sıkça adı geçen Nadir Şah, 18. yüzyılda Osmanlı-İran ilişkilerinde belirleyici bir aktördür. Bugün Türkiye’de tarihçiler onun hem Türk-İran kültürel mirasının hem de Türk-İslam siyasi düşüncesinin önemli bir temsilcisi olduğunu vurgulamaktadır.
GHA – Güncel Haber Ajansı
Hazırlayan: [Mehmet Açık / GHA Tarih Araştırma Servisi]
Bakü – Tahran – Londra – Moskova – İstanbul
