Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlık ve sınırlarını tescilleyen Lozan Antlaşması üzerinden “gizli maddeler” tartışması yeniden alevlendi.
Sosyal medyada dolaşıma giren açıklamalarda, “İlber hocanın dahi bulamadığı Lozan’ın gizli maddelerini arşivin tozlu raflarında bulup yayınlayarak tarih ilmine hizmet ettik. Gizli maddeleri unutturmayacağız, inadına yeniden yayınlıyorum. Gizli madde yok diyenler çatlasın! Daha ne maddeler var. Lozan’ın zehirli maddelerini de bulup, görüşlerinize sunacağım” ifadeleri dikkat çekti.
Tarihsel Bağlam
24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu’nun sona ermesiyle Türkiye Cumhuriyeti’nin uluslararası alanda tanınmasını sağlayan diplomatik zaferdir. Antlaşma; kapitülasyonların kaldırılması, sınırların belirlenmesi, azınlık hakları, borçların devri ve Boğazların statüsü gibi birçok kritik maddeyi kapsamaktadır.
Uzmanlar: “Gizli Madde Yok”
• Prof. Dr. İlber Ortaylı: “Lozan’ın tüm maddeleri açıktır, gizli madde diye bir şey yoktur. Bunlar şehir efsaneleridir.”
• CİMER: “Lozan Antlaşması’nda gizli maddeler bulunmamaktadır. Maden çıkarmaya engel herhangi bir hüküm yoktur.”
• TBMM Başkanı Mustafa Şentop: “Uluslararası anlaşmaların gizli maddesi olamaz. Lozan da bu açıdan tamamen şeffaftır.”
Lozan Antlaşması’nın En Önemli 10 Maddesi
Madde No Konu İçerik
1. Madde Sınırlar Türkiye’nin güney ve batı sınırlarının belirlenmesi.
3. Madde Boğazlar Boğazların uluslararası geçiş kuralları.
6. Madde Kapitülasyonlar Ekonomik ayrıcalıkların kaldırılması.
16. Madde Osmanlı Hakları Osmanlı’nın yabancı topraklardaki haklarının devri.
27. Madde Azınlık Hakları Türkiye’deki gayrimüslim azınlıkların haklarının korunması.
33. Madde Nüfus Mübadelesi Türkiye ve Yunanistan arasındaki nüfus değişimi.
46. Madde Osmanlı Borçları Borçların paylaşımı ve ödenmesi.
62. Madde İşgal Haklarının Sona Ermesi İtilaf devletlerinin haklarının kaldırılması.
90. Madde Konsolosluk Hakları Konsoloslukların düzenlenmesi.
143. Madde Tahkim Yolları Anlaşmazlıkların çözüm mekanizmaları.
Lozan Antlaşması Hakkında 5 Yanlış Bilinen Efsane
1. “Lozan 100 yıl geçerli” iddiası yanlıştır. Antlaşma süresizdir.
2. “Lozan maden çıkarmayı engelliyor” söylemi tamamen asılsızdır.
3. “Gizli maddeler var” efsanesi 1950’lerden beri dolaşımda olan bir komplo teorisidir.
4. “Sevr, Lozan’dan daha iyiydi” algısı gerçeği yansıtmaz; Lozan Türkiye için diplomatik zaferdir.
5. “İtilaf devletleri Lozan’ı yenileyecek” şeklinde bir madde bulunmamaktadır.
Lozan’ın Bilinmeyen Tarihî Detayları
• İsmet İnönü’nün Kararlılığı: Lozan görüşmelerinde Türk heyetinin başında bulunan İsmet İnönü, İngiliz Dışişleri Bakanı Lord Curzon’un dayatmalarına karşı dik duruşuyla dikkat çekti. İnönü, “Türkiye’nin bağımsızlığını pazarlık konusu yapmam” diyerek masadan kalkmaya bile hazır olduğunu söyledi.
• Kapitülasyonların Kaldırılması: Lozan, Türk ekonomisinin bağımsızlaşması açısından hayati öneme sahiptir. Kapitülasyonların kaldırılması en zorlu başlıklardan biri oldu.
• İmza Günü: 24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması, Ankara’da sevinç gösterileriyle karşılandı. Gazi Mustafa Kemal Paşa, anlaşmanın ardından “Bu, Türk milletinin onur belgesidir” ifadesini kullandı.
• Azınlık Hakları: Batı Trakya Türkleri ve İstanbul’daki Rumların statüsü Lozan’la belirlenmiş, karşılıklı haklar garanti altına alınmıştır.
• Boğazlar Meselesi: Montrö Sözleşmesi’ne kadar Boğazların yönetimi uluslararası bir komisyona bağlı kalmış, 1936’da Türkiye Boğazlar üzerindeki tam egemenliğini tekrar sağlamıştır.
Analiz ve Değerlendirme
Lozan Antlaşması, Türkiye’nin bağımsızlığının tescili olarak görülür. Gizli madde söylentileri, ne resmi belgeler ne de tarihsel kayıtlarla doğrulanabiliyor. Uzmanlar bu tür iddiaların “Lozan’ın değerini gölgelemeye çalışan şehir efsaneleri” olduğunu belirtiyor.
Sonuç
Lozan Antlaşması, hem diplomatik bir zafer hem de Türkiye’nin tapu senedidir. Gizli madde iddiaları resmi kurumlar ve tarihçiler tarafından kesin bir dille reddedilmiştir.
Tarihçiler, Lozan’ın öneminin doğru anlaşılması ve asılsız efsaneler yerine gerçek kazanımların konuşulması gerektiğini vurguluyor.
