GHA – ASTANA / JEOPOLİTİK DERİN ANALİZ
Hazırlayan: Simge Erciyas
Sessiz Fetih: Çin’in Türkistan Hamlesi Jeopolitik Dönüşümün Habercisi mi?
17 Haziran 2025 tarihinde Astana’da gerçekleşen 2. Çin–Orta Asya Zirvesi, yalnızca ekonomik iş birliğinden ibaret değil. Beş Türkistan ülkesini (Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan) kapsayan “Ebedi Dostluk ve İşbirliği Antlaşması”, aslında Çin’in bölgeye yönelik çok katmanlı ve uzun vadeli bir yerleşim stratejisinin yansıması.
Zirvede Neler Oldu?
Resmi açıklamalara göre taraflar 24 farklı alanda ortaklık geliştirme taahhüdünde bulundu:
• Ulaştırma ve Lojistik
• Enerji Altyapısı
• Dijital Teknoloji ve 5G Kurulumu
• Gümrük ve Ticaret Düzenlemeleri
• Medya ve Eğitim Ortaklıkları
• Tarım, Su Kaynakları, Turizm
Ancak asıl dikkat çeken, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in şu ifadeleriydi:
“Biz tek yürek, tek kader topluluğuyuz. Çin ve Orta Asya, ortak bir uygarlığın mirasçılarıdır. Kuşak-Yol artık sadece bir proje değil, ortak geleceğimizdir.”
Bu sözler, yalnızca ekonomik değil kültürel ve kimliksel bir bütünleşme çağrısı niteliği taşıyor.
Ekonomik Ortaklık mı, Stratejik Bağımlılık mı?
2024 yılı verilerine göre:
• Çin-Orta Asya ticaret hacmi 95 milyar doları aştı
• Kazakistan’dan geçen Çin mallarının oranı %85 arttı
• Hazar Geçiş Koridoru üzerinden taşınan Çin yükü 3.3 milyon tonu geçti
• Çinli şirketlerin bölgedeki yatırım portföyü 200 milyar dolara yaklaştı
Bu veriler, sadece ekonomik iş birliği değil, derinleşen bir bağımlılık ilişkisini ortaya koyuyor. Uzmanlara göre Çin, bölgede yatırım adı altında “borçlandırma ve altyapı egemenliği” taktiği uyguluyor.
Dijital Kolonizasyon: Yeni Çağın Gözetimi
Zirvede Çinli teknoloji firmaları Huawei ve ZTE’nin Orta Asya’da 5G altyapısı kuracağı ve bölgeye “Dijital İpek Yolu” üzerinden tam veri ağı sağlayacağı açıklandı.
Bu ne anlama geliyor?
• Çin, yalnızca internet değil, veri güvenliği ve gözetim sistemlerinin kontrolünü de eline alıyor.
• Google Maps’in yerini, Çin’in Beidou Uydu Sistemi alıyor.
• Devlet sistemleri ve vatandaş verileri Çin merkezli ağlara bağımlı hale geliyor.
Uzmanlar bu durumu açıkça “dijital kolonizasyon” olarak tanımlıyor.
Kültürel Erozyon ve Kimlik Törpüsü
Çin’in kültürel yayılma stratejisinde şu araçlar öne çıkıyor:
• Konfüçyüs Enstitülerinin sayısı artıyor
• Çin devlet bursları, dil kursları ve ortak üniversiteler açılıyor
• Çinli firmalar medya içeriklerini finanse ediyor
• Yerel yayın organlarında Çin dostu programlar artıyor
• Çince öğrenme oranı yükseliyor, özellikle şehirli gençler arasında
Sonuç: Türk kimliği törpüleniyor, Orta Asya toplumları Çin merkezli bir kültürel yapıya evriliyor.
Güvenlik: Asıl Derinlik Burada
Şi Cinping ve Çin Savunma Bakanlığı’nın sıkça kullandığı “üç kötülük” (terörizm, ayrılıkçılık, aşırılık) söylemiyle:
• Yüz tanıma ve dijital izleme sistemleri kuruldu
• Çinli ve yerel polis teşkilatları arasında bilgi paylaşımı başladı
• ŞİÖ ve GSI (Küresel Güvenlik İnisiyatifi) aracılığıyla Çin, bölge istihbarat ağlarında doğrudan yer alıyor
• Uygur direnişi “ortak tehdit” ilan edilerek bölge devletleri Çin ile birlikte muhalifleri bastırıyor
Bölge Liderlerinin Tutumu: Sessizlik ve Onay
Zirvede öne çıkan siyasi açıklamalar:
• Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev: “Çin bizim en yakın dostumuz.”
• Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev: “Çin ile stratejik ortaklığı güçlendireceğiz.”
• Türkmenistan Devlet Başkanı Berdimuhammedov: “Ebedî kardeşliğe adım attık.”
Ancak bu dostane açıklamaların arkasında:
• Maden kaynaklarının Çin’e tahsisi
• Yüksek faizli altyapı borçları
• Muhalif hareketlere Çin teknolojisiyle baskı kurulması
• Uygur politikalarına kayıtsızlık yer alıyor.
Simge Erciyas’ın Yorumu:
Çin’in Türkistan’da izlediği strateji, klasik sömürgeciliğin 21. yüzyıl versiyonudur. Bu, askeri işgalle değil, yatırım, teknoloji ve kültürel yayılmayla gerçekleşiyor. Astana Zirvesi bunun açık bir örneğidir.
“Bugün yatırımlarla kurulan dostluk, yarın dijital kelepçeye dönüşebilir. Türk dünyasının sessizliği, yarının bağımlılığına zemin hazırlıyor. Çin kazanırken, kim kaybediyor?”
GHA – Simge Erciyas / Özel Analiz
Yayın Editörü: Güncel Haber Ajansı
