Belgin Uyar
Bir padişah, bir gece rüyasında bütün dişlerinin döküldüğünü görür.
Uykusundan ter içinde uyanır, sabahı zor eder. Rüya öyle gerçekçidir ki, sabah olur olmaz huzursuzlukla tâbircibaşını çağırtır.
“Gel bakalım tâbircibaşı,” der. “Bir rüya gördüm. Hayır mıdır, şer midir, bana anlat.”
Tâbircibaşı rüyayı dinler, biraz düşünür, sonra başını eğerek konuşur:
“Padişahım, gördüğünüz rüya şerdir. Uzun yaşayacaksınız ama bütün yakınlarınız, sevdikleriniz birer birer vefat edecek.”
Sarayda sessizlik olur. Padişahın kaşları çatılır, öfkesi kabarır.
“Tez atın şunu zindana!”
Bir müddet sonra başka bir tâbirci huzura çağrılır. Aynı rüya, aynı soru…
Yeni tâbirci bir an düşünür, sonra gülümseyerek konuşur:
“Padişahım, gördüğünüz rüya hayırdır. Siz yakınlarınızdan daha uzun yaşayacak, memleketi uzun yıllar adaletinizle yöneteceksiniz.”
Padişahın yüzü aydınlanır, sesi yumuşar.
“Bu tâbirciyi tâbircibaşı yapın, iki kese de altın verin!” der.
Saraydakiler şaşkındır.
“Aslında ikiniz de aynı şeyi söylediniz,” derler. “Neden biri zindanda, diğeri altınla ödüllendirildi?”
Yeni tâbirci gülümser:
“Evet, aynı şeyi söyledik; ama mesele ne söylediğin değil, nasıl söylediğindir.”
Bu hikâye, belki de bütün insanlık tarihine ışık tutacak kadar derin bir hakikati anlatır:
Üslup, medeniyetin kendisidir.
Eskiler “Üslûb-u beyân, aynıyla insandır” derlerdi.
Bir testinin içinde ne varsa, dışına da o sızar.
Kaba bir dil, kaba bir ruhtan doğar; zarif bir ifade, derin bir terbiyeden süzülür.
Bugün, bir toplumun medeniyet seviyesini ölçmek istiyorsanız, onun kullandığı kelimelere, konuşma biçimine, tartışma kültürüne bakın.
Küfür eden bir gençlik, yalnızca dilini değil, geleceğini de kirletir.
Sosyal medyada, “doğal olma” kisvesi altında sergilenen nobranlık; aslında düşünce yoksulluğunun, nezaket eksikliğinin maskesidir.
Oysa medeniyet, sadece yollarla, binalarla, teknolojilerle değil; sözün zarafetiyle kurulur.
Edebi eserlerin, şiirlerin, denemelerin en belirgin özelliği üslubudur.
Üslup, bir yazarın kişiliğidir.
Kalemin ardında gizlenen ruhtur.
Bir yazarın düşünce biçimi, duygusal derinliği, iç disiplini hep üslubunda görünür.
Biri aynı fikri bağırarak söyler, öfke doğurur; diğeri aynı hakikati incelikle anlatır, gönül kapısı aralar.
Biri yıkar, diğeri yapar.
İşte üslup tam da bu farktır.
Bir dil, önce kalpte başlar.
Kalbi kirlenmiş birinin sözü arınmaz.
Kalbinde incelik olmayanın dili, kabalığı üretir.
Oysa zarafet bir seçimdir; insanın hem ahlak hem estetik terbiyesidir.
Bugün insan ilişkilerinde kaybettiğimiz en büyük şey, belki de budur.
Konuşmalarımız emir gibi, yazılarımız sert, cümlelerimiz keskindir.
Bir zamanlar “Buyurunuz efendim” diyen bir millet, şimdi “Ne var?” diyor.
Sözün inceliğiyle yoğrulan bir kültür, yerini bağırarak konuşan bir topluma bırakıyor.
Bir hadis-i şerifte Peygamber Efendimiz (s.a.v.) şöyle buyurur:
“Mümin, ne söver, ne lânet eder, ne de çirkin söz söyler.”
Kur’an da aynı ölçüyü koyar:
“Kullarıma söyle, sözün en güzelini söylesinler.” (İsra Suresi, 53)
Bu ayet, sadece konuşmayı değil, düşünmeyi de düzenler.
Çünkü dil, düşüncenin evidir.
Sözü güzelleştirmek, zihni güzelleştirmektir.
Üslup, iç dünyanın bir izdüşümüdür.
İnsan, kalbinde ne taşıyorsa, dilinde o dökülür.
Bir milletin kalbi kirlenirse, dili de hoyratlaşır.
O yüzden toplumun dili bozuldu mu, medeniyet de sarsılır.
Eskiden edebiyat, sadece sanat değildi; bir ahlak mektebiydi.
Kelimeler, insanın kendini terbiye ettiği bir alanı temsil ederdi.
“Edep yâ Hû” sözü, yalnızca bir duvar yazısı değil, hayatın merkezindeydi.
Bugün ise edep, ekran karşısında alay konusu yapılabiliyor.
Oysa incelik, hâlâ insanı insan yapan en temel değerdir.
Bir zamanlar toplum, “Ne söylüyorsun?” kadar, “Nasıl söylüyorsun?”a da dikkat ederdi.
Şimdi sadece içerik konuşuluyor, ifade biçimi yok sayılıyor.
Ama unutmayalım: Üslup, içeriğin kaderidir.
Kaba bir ifade, doğru fikri bile yanlış gösterir.
Nazik bir üslup ise hatalı fikre bile güzellik katar.
Medeniyet dediğimiz şey, taşla, toprakla, çelikle kurulmaz; dille kurulur.
Bir milletin dili bozuldu mu, ahlakı da çözülür.
Kelimelerin içi boşalır, anlamlar kirlenir, insan ilişkileri yabancılaşır.
Bugün birçok gencin ağzından çıkan her beş kelimeden biri sinkaflıysa, bu sadece dil meselesi değildir; bu, bir medeniyet buhranıdır.
Toplumun ortak vicdanı, ortak nezaketi, ortak ahlakı aşınmaktadır.
Bir toplumun geleceği, çocuklarının kelime dağarcığındadır.
Kelimeleri zengin olanın hayalleri de zengindir.
Dili fakir olanın, düşüncesi de kısırdır.
Her şey incelikten kırılır, insan kalınlıktan.
Üslup, düşüncenin elbisesidir.
Cümlelerimizin biçimi, zihnimizin biçimidir.
Kelimelerimizi güzelleştirmek, dünyamızı güzelleştirmektir.
Üsluba dikkat etmek, kendini gizlemek değil; kendini geliştirmektir.
Çünkü insanın iç dünyasındaki bozukluğu, süslü sözlerle örtmek mümkün değildir.
Hakiki üslup, içtenlikten doğar.
Bir milletin tarihine bakın, üslubunda kaderini görürsünüz.
Selçuklu’da hat sanatı, Osmanlı’da divan edebiyatı, Cumhuriyet’te sade Türkçe; hepsi aynı ruhtan, zarafetten beslenmiştir.
Biz üslubumuzu kaybettiğimizde, aslında o zarafeti de kaybettik.
Hayatta manalar hep aynıdır.
Doğru, hep doğrudur; iyilik hep iyiliktir.
Ama farkı yaratan üsluptur.
Kimi doğruyu bağırarak söyler, gönül kırar.
Kimi sessizce anlatır, kalplerde yankı bulur.
İşte medeniyet tam da bu farktır.
Unutmayalım:
Bir milletin kaderi bazen bir kelimenin tonunda gizlidir.
Bir cümledeki incelik, bir kılıcın keskinliğinden daha etkilidir.
Çünkü üslup, yalnızca dilin değil, ruhun da terbiyesidir.
Ve üslup medeniyettir.
İstersen bu yazının sonuna, etkileyici bir manşet cümlesi veya spot başlık ekleyebilirim.
Örneğin:
“Bir toplumun dili bozuldu mu, ahlakı da çözülür.”
